Cursus: Muzikaal spel voor kleuters

Muzikaal spel is een vorm van spel waarin (jonge) kinderen in een speciaal ingerichte muzikale omgeving (b.v. in een hoekje op de gang of in de klas) onder beperkte begeleiding van de leerkracht spelen met muziek. Al experimenterend en spelend ontdekken kinderen hier verschillende muziekinstrumenten en maken er hun eigen muziek mee. Ze zingen en luisteren er naar muziek uit diverse stijlen, dansen op de muziek of spelen er op mee. Voorzien van materialen kunnen kinderen er hun eigen muziek ‘noteren’, om die vervolgens weer uit te voeren. Door middel van muzikaal spel leren kinderen spelenderwijs over muziek en over zichzelf als muzikant. Onderzoek wijst uit dat kinderen zich door muzikaal spel op meerdere gebieden ontwikkelen, namelijk: muzikaal, sociaal-emotioneel, motorisch en cognitief.

Muzikaal spel
Kinderen spelen graag en hun spel is belangrijk voor hun ontwikkeling. Het gaat in dit geval om ‘vrij spel’ – niet om het spelen van een bordspel of het leggen van een puzzel. Bij dat laatste staat namelijk van tevoren vast hoe het spel zal verlopen, bij ‘vrij spel’ is dit juist niet het geval.

Ontwikkelingspsychologe Rita Kohnstamm omschrijft spel als volgt:

• Het kind speelt vrijwillig en met plezier – zodra het geen zin meer heeft, houdt het daarmee op;
• Het kind is actief;
• Het kind speelt niet met een speciaal doel, maar is gericht op het proces van het spelen. Het spel is doel in zichzelf.

Kinderen doorlopen verschillende stadia in hun spelontwikkeling. Deze stadia zie je ook terug in de muziekhoek en doorloopt elk kind (zowel de oudste als de jongste kleuter) omdat de materialen nieuw zijn voor hen.

Rol van de leerkracht
Hoewel spel vrijwillig is en het kind zelf het initiatief neemt om te gaan spelen, is desondanks de bemoeienis van de leerkracht nodig om het spel te blijven stimuleren, zodat het kind zich (muzikaal) verder kan ontwikkelen. De leerkracht zorgt allereerst voor een stimulerende, muzikale omgeving (‘muziekhoek’), met daarin verschillende materialen zoals muziekinstrumenten/geluidsmakers, cd’s, bewegingsmateriaal zoals linten of sjaaltjes, en teken-/schildermateriaal

Omdat kinderen tijd nodig hebben om de verschillende fases van spelontwikkeling te doorlopen, zorgt de leerkracht ervoor dat de muziekhoek voor een langere periode beschikbaar is en kinderen er regelmatig mogen spelen

Om het muzikale spel van jonge kinderen vervolgens goed te kunnen begeleiden, hebben de leerkrachten enige kennis nodig van hun globale (muzikale) ontwikkeling, zodat ze hun muzikale bedoelingen en behoeftes kunnen inschatten.

Ontbreekt deze kennis, dan herkennen leerkrachten vaak de eerste, belangrijke experimenterende fase van kinderen niet, en beschouwen zij hun spel als: “Ze doen maar wat” of “Ze maken alleen maar een hele hoop herrie” Het lijkt namelijk niet op hún idee van muziek: ‘volwassen muziek’, gebaseerd op culturele conventies.

Daarbij zijn jonge kinderen vooral gefocust op het spelen zélf en niet op het creëren van een herkenbaar, reproduceerbaar ‘product’ terwijl dat laatste iets is waar leerkrachten juist vaak naar vragen: “Laat eens horen wat je hebt gemaakt?”.

Het vraagt dus om een andere benadering en enige ervaring om de muziek van jonge kinderen te begrijpen en er adequaat op te reageren.

Wat leren leerkrachten tijdens de cursus Muzikaal Spel voor Kleuters:

• Een muziekhoek aantrekkelijk inrichten met verschillende materialen en instrumenten. Daarnaast krijgen ze tips om het geluid van de muziekhoek voor iedereen prettig te houden.
• Het observeren van muzikaal spel bij de leerlingen. Aan de ene kant sociaal muzikaal spel en aan de andere kant muzikaal gedrag. De praktijk heeft uitgewezen dat wanneer een leerkracht muzikaal gedrag en muzikaal spel herkent, het geluid dat uit de muziekhoek komt niet als ‘herrie’ wordt ervaren, maar dat zij inzien dat dit geluid een doel heeft. Dit observeren doen leerkrachten met elkaar omdat de leerkrachten van de onderbouw samen deze uitdaging aangaan en omdat je van elkaar het meeste leert.
• Het geven van impulsen aan het muzikale spel door te reageren op wat het kind doet door bijvoorbeeld mee te spelen met het kind en het kind te volgen en vervolgens daarop te variëren. Of door muzikale begrippen te gebruiken om de gespeelde muziek te omschrijven. Tijdens de cursus maken de leerkrachten met elkaar muziek en oefenen zo in het reageren op muzikaal spel.
• Het nemen van initiatieven waarmee kinderen hun spel kunnen uitbreiden. De leerkrachten krijgen ideeën aangereikt en oefenen tijdens de cursus met elkaar in het verzinnen van impulsen. 

Kosten & voorwaarden voor deelname

• Kosten voor deelname aan deze cursus zijn €125,- euro per deelnemer. Hiervoor ontvangt u het cursusmateriaal en de cursus en begeleiding van onze trainer.
• Een school dient de deelnemers zelf te voorzien met een camerastandaard om het filmen in de klas mogelijk te maken. Daarnaast zijn eventueel aan te schaffen muziekinstrumenten en andere materialen op kosten voor de school.
  • Minimum aanwezige materialen: Een handtrom, enkele claves, 2 quiro’s/ buistrom, klokkenspel en/ of klankstaven, triangel, belletjes, maracas of schud-ei.
• Er dienen per school minimaal 2 kleuterleerkrachten mee te doen. Dit in verband met het samenwerkend leren op de leerplek.
• Naast aanwezigheid bij de bijeenkomsten vraagt de cursus om een tijdsinvestering van minimaal zes uur per deelnemer voor voorbereiding, monitoring en reflectie.

Lesdata en tijden

• Intakegesprek 
  Op afspraak in de week van 9 tot 13 september
   
• Bijeenkomst 1: 'Muzikaal spel met instrumenten'
  Woensdag 25 september van 15.00 tot 17.00 uur
   
• Bijeenkomst 2: 'Muzikaal bewegingsspel'
  Woensdag 16 oktober van 15.00 tot 17.00 uur
   
• Bijeenkomst 3: 'Luisteren'
  Woensdag 20 november van 15.00 tot 17.00 uur
   
• Eindgesprek
  Op afspraak in de week van 9 tot 13 december

Quote van deelnemers: 

"Het is een heel sociale hoek. Het maakt niet uit of je in groep 1 of 2 zit, oudste en jongste kleuters spelen samen."

"In de muziekhoek kun je het niet verkeerd doen, alles is goed. Daarom durven kinderen met elkaar te spelen. En het mooie is, ook stille kinderen spelen graag samen in deze hoek want zonder taal kun je heel goed meedoen."

"In het begin dacht ik: “dit wordt een muziekhoek die we gaan uitproberen.” Maar nu is het echt een hoek waar we het hele jaar in spelen. Die groei heb ik wel gemerkt, bij mijzelf en bij de kinderen."

"Soms zie je een jongste kleuter spelen in de hoek en denk je; ’die kan al zoveel’."

Deze cursus is ontwikkeld door Christiane Nieuwmeijer, verbonden aan de Hogeschool Leiden. De cursus wordt namens Trias verzorgd door muziekdocente Annelies Kole.